‘CORUÑA GRÁFICA’

O mes pasado presentábase a publicación Coruña Gráfica, desenvolvida polo concello e mais a deputación da Coruña. O proxecto foi impulsado e dirixido por Manel Cráneo, que contou comigo para a coordinación técnica, e tamén para escribir un dos breves textos introdutorios do volume.

Como aínda non hai versión en liña do catálogo —a previsión é que si a haxa en breve—, pedín permiso para transcribir ese artigo aquí (incluyo la versión en castellano al final del post).

[E como antecedente explicativo dos cambios que están a sucederse estes últimos anos arredor do mundo da ilustración, recupero tamén un extracto da introdución que preparei para a mesa redonda que constituíu o acto central do primeiro Día da Ilustración, en xaneiro de 2014; pode lerse aquí, en formato PDF.]

O pulo da ilustración coruñesa actual

É evidente o potencial numérico da ilustración coruñesa, mais tamén o destacabilísimo nivel da obra gráfica que ofrece. Aínda que resulte tópico, unha das formas de obxectivar esta segunda afirmación está, precisamente, na cantidade destes e destas profesionais que están a triunfar en mercados internacionais moi esixentes, en calquera dos ámbitos (desde a ilustración entendida no seu concepto máis tradicional ata a banda deseñada e a animación). A Coruña é hoxe un dos focos de atención da ilustración. Tanto é así que mesmo hai uns cantos exemplos importantes de autores e autoras vidos non só doutras partes de Galicia, senón do resto do Estado.

Se nos preguntamos o porqué desta vitalidade, o que está a pasar na Coruña enmárcase nun proceso xeral nesta parte do mundo, especialmente no ámbito peninsular e estatal. En moi poucos anos, deixamos atrás un estado de cousas en que non só era que a ilustración fose unha manifestación cultural case descoñecida socialmente, senón que os seus propios profesionais vivían illados sen teren unha consciencia real de grupo. Por iso non é esaxerado dicir que un dos factores de cambio foi a creación, a comezos deste século, da Asociación Galega de Profesionais da Ilustración. A isto hai que engadir, naturalmente, a existencia de internet e, con ela, das redes sociais. O contacto con outros membros da profesión foi facéndose progresivamente máis amplo, e este factor tamén explica parcialmente os maiores coñecementos técnicos, co intercambio de consellos a través de foros electrónicos, e o fácil acceso a páxinas e vídeos explicativos das máis diversas formas de producir ilustracións; o autodidactismo é cada vez máis relativo. Con todo, a este respecto a importancia das escolas de arte e as facultades de belas artes é innegable. É difícil explicar se a relación concreta deste feito coa explosión creativa que vive a ilustración responde a unha focalización xeneralizada dos intereses persoais nunha fórmula de «arte aplicada e autoral», se a creatividade antes se canalizaba doutras formas ou se é que agora realmente hai máis creatividade. Porén, a crise económica tivo seguramente tamén algo que ver, como contrapartida de todo o negativo que trouxo consigo: ante a imposibilidade real de exercer algunhas profesións antes consideradas economicamente seguras, abriuse para moitas persoas a posibilidade de dedicarse —ou polo menos intentalo— a aquilo que realmente as motivaba e que noutras circunstancias non se atreverían a probar.

O certo é que a valoración de todo o gráfico está hoxe, afortunadamente, en auxe na nosa sociedade, como resultado dunha serie de pezas que foron engrenándose paseniñamente. Algúns cambios que xa se perciben na sociedade semellan difíciles de desfacer. A ilustración xa non está ligada só á literatura infantil, e ten, polo menos en parte das súas manifestacións, certo status de «arte maior». Seguindo o ronsel da crecente aceptación social da banda deseñada baixo a etiqueta de «novela gráfica», cada día é máis común o libro ilustrado concibido directamente para público adulto. A animación comezou a ser tamén un medio de expresión dirixido a públicos de todas as idades, e os seus modos de produción permiten abordar proxectos sen necesidade de investimentos exorbitados. Alén diso, a ilustración de autor chega tamén ao téxtil e ao deseño de produto, e reforza a súa presenza en prensa tradicional e dixital, ao tempo que os ilustradores son cada vez máis axentes activos na produción das súas obras, e non só receptores de encargos. Oxalá ademais as condicións económicas da profesión de ilustrador melloren para que todos os logros destes anos poidan asentarse de forma definitiva.


El impulso de la ilustración coruñesa actual

Es evidente el potencial numérico de la ilustración coruñesa, pero también el destacabilísimo nivel de la obra gráfica que ofrece. Aunque resulte tópico, una de las formas de objetivar esta segunda afirmación está, precisamente, en la cantidad de estos y de estas profesionales que están triunfando en mercados internacionales muy exigentes, en cualquiera de los ámbitos (desde la ilustración entendida en su concepto más tradicional hasta el cómic y la animación). A Coruña es hoy uno de los focos de atención de la ilustración. Tanto es así que incluso hay unos cuantos ejemplos importantes de autores y autoras venidos no solo de otras partes de Galicia, sino del resto del Estado.

Si nos preguntamos el porqué de esta vitalidad, lo que está pasando en A Coruña se enmarca en un proceso general en esta parte del mundo, especialmente en el ámbito peninsular y estatal. En muy pocos años, dejamos atrás un estado de cosas en que no solo era que la ilustración fuera una manifestación cultural casi desconocida socialmente, sino que sus propios profesionales vivían aislados sin tener una conciencia real de grupo. Por eso no es exagerado decir que uno de los factores de cambio fue la creación, a comienzos de este siglo, de la Asociación Galega de Profesionais da Ilustración. A esto hay que añadir, naturalmente, la existencia de internet y, con ella, de las redes sociales. El contacto con otros miembros de la profesión fue haciéndose progresivamente más amplio, y este factor también explica parcialmente los mayores conocimientos técnicos, con el intercambio de consejos a través de foros electrónicos, y el fácil acceso a páginas y vídeos explicativos de las más diversas formas de producir ilustraciones; el autodidactismo es cada vez más relativo. Con todo, a este respecto la importancia de las escuelas de arte y las facultades de bellas artes es innegable. Es difícil explicar si la relación concreta de este hecho con la explosión creativa que vive la ilustración responde a una focalización generalizada de los intereses personales en una fórmula de «arte aplicado y autoral», si la creatividad antes se canalizaba de otras formas o si es que ahora realmente hay más creatividad. Sin embargo, la crisis económica tuvo seguramente también algo que ver, como contrapartida de todo lo negativo que trajo consigo: ante la imposibilidad real de ejercer algunas profesiones antes consideradas económicamente seguras, se abrió para muchas personas la posibilidad de dedicarse —o por lo menos intentarlo— a aquello que realmente las motivaba y que en otras circunstancias no se habrían atrevido a probar.

Lo cierto es que la valoración de todo lo gráfico está hoy, afortunadamente, en auge en nuestra sociedad, como resultado de una serie de piezas que han ido engranándose paulatinamente. Algunos cambios que ya se perciben en la sociedad parecen difíciles de deshacer. La ilustración ya no está ligada solo a la literatura infantil, y tiene, por lo menos en parte de sus manifestaciones, cierto status de «arte mayor». Siguiendo la estela de la creciente aceptación social del cómic bajo la etiqueta de «novela gráfica», cada día es más común el libro ilustrado concebido directamente para público adulto. La animación comenzó a ser también un medio de expresión dirigido a públicos de todas las edades, y sus modos de producción permiten abordar proyectos sin necesidad de inversiones exorbitadas. Aparte de eso, la ilustración de autor llega también al textil y al diseño de producto, y refuerza su presencia en prensa tradicional y digital, al tiempo que los ilustradores son cada vez más agentes activos en la producción de sus obras, y no solo receptores de encargos. Ojalá además las condiciones económicas de la profesión de ilustrador mejoren para que todos los logros de estos años puedan asentarse de forma definitiva.

Comentarios